Uluslararası Arabuluculuk

Uluslararası arabuluculuk, uluslararası ticari ilişkilerden doğan uyuşmazlıkların, arabuluculuk faaliyetini yürütmeye yetkili bağımsız ve tarafsız üçüncü bir kişi olan arabulucunun katılımı ile dostane bir şekilde çözümlenmesini hedefleyen, süreçte tarafların ve anlaşmanın uluslararası olma şartlarına haiz olduğu bir alternatif uyuşmazlık çözüm yöntemidir.

Arabuluculuk faaliyeti neticesinde tarafların anlaşmaya varması halinde arabuluculuk anlaşmasının icra edilebilirliği hususu ulusal mevzuat kapsamında düzenlenmiştir. Uluslararası arabuluculuk anlaşmalarında ise yapılan anlaşmaların ilgili ülkede icra edilebilmesi amacıyla Birleşmiş Milletler (BM) bünyesinde ‘’Milletlerarası Arabuluculuk Uzlaşma Anlaşmalarının İcrasına İlişkin Birleşmiş Milletler Sözleşmesi’’ hazırlanmış ve 7 Ağustos 2019 tarihinde Türkiye’nin de dahil olduğu 46 ülke tarafından imzalanmıştır. Türkiye uluslararası arabuluculuk açısından çok önemli olan bu sözleşmeyi 11.03.2021 tarihinde resmî gazetede yayımlanan kanun ile onaylamıştır.

 

Singapur sözleşmesi uluslararası arabuluculuk anlaşmalarının icra edilebilir hale getirmesi bakımından, uluslararası ticaret hukukunda arabuluculuk anlaşmalarının etkinliğini ve taraflarca uyuşmazlığın mahkeme veya tahkim yoluna başvurmadan barışçıl bir şekilde çözümlenmesine önemli katkı sağlamayı hedeflemektedir. Arabuluculukta klasik yargılama faaliyetine nazaran tarafların uyuşmazlığı kendi ürettikleri çözümlerle ve taraflara ait ticari sırlar ve bilgilerin gizlilik prensibinin uygulandığı arabuluculuk sürecinde korunarak daha hızlı ve daha az masrafla sona erdirmek mümkündür. Bu nedenle arabuluculuğun uluslararası uygulanabilirliği, taraflar arasında ticari ilişkilerin uyuşmazlık neticesinde bozulmasından ziyade, ticari ilişkilerin korunarak uyuşmazlığın çözümüne ve dolayısıyla ticari ilişkilerin uyuşmazlık neticesinde sona ermesini engelleyerek uluslararası ticari ilişkilerin ve ekonomik ilişkilerin gelişmesine katkı sağlamaktadır.

 

Bu noktada Singapur Sözleşmesi’ni kabul eden ülkeler bakımından uluslararası arabuluculuk anlaşmalarının icra edilebilir, dolayısıyla etkin bir şekilde uygulanabilir olması taraf devletlerde ticari yatırımları teşvik edici bir unsur olarak görülmektedir. Arabuluculuğun etkin bir şekilde uygulanması için son yıllarda yaptığı yasal düzenlemeler ile Türkiye, Singapur Sözleşmesi’ni kabul ederek uluslararası arabuluculuk bakımından da arabulucu dostu bir ülke olduğunu göstermektedir.

 

Arabuluculuk anlaşma belgelerine uluslararası manada geçerlilik ve icra edilebilirlik yetkisi veren Singapur Sözleşmesi, arabuluculuk anlaşmasının hangi hallerde uluslararası sayılacağını düzenlemiştir. Burada önemle belirtmek gerekir ki; Singapur Sözleşmesi’nin Türkçe olarak yayınlanan çeviri metninde, arabuluculuk anlaşma belgeleri ‘’Uzlaşma Anlaşması’’ olarak tanımlanmışsa da söz konusu tanımın Türk Hukukunda karşılığı arabuluculuk anlaşma belgesi veya tutanağı olup, bu manada ceza hukukunu ilgilendiren Uzlaştırma müessesi ile karıştırılmamalıdır.

 

Singapur Sözleşmesi’nde anlaşmanın uluslararası sayılabilmesi hallerinden birincisi, anlaşmaya taraf olan en az iki Tarafın farklı Devletlerde iş yerlerinin bulunmasıdır. Diğer haller ise, anlaşmaya taraf olan Tarafların iş yerlerinin bulunduğu Devlet; ya anlaşma kapsamındaki yükümlülüklerin önemli bir bölümünü gerçekleştirdiği Devletten, ya da anlaşmanın en çok bağlantısı olan Devletten farklı olan Devlettir. Bu hallerden ilk sayılan en az iki tarafın farklı devletlerde iş yerinin bulunmasına haline ilişkin olarak; Katar’da faaliyet gösteren bir şirket ile Türkiye’de faaliyet gösteren bir şirket arasında yapılacak arabuluculuk anlaşması halinde, arabuluculuk anlaşmasının Singapur Sözleşmesi kapsamında uluslararası arabuluculuk anlaşması özelliğine sahip olacaktır. Verilen örnekte ülkelerin sözleşmeyi onaylayan ülkeler olması da sözleşmeye göre anlaşmanın icra edilebilirliği bakımından önem arz etmektedir. Diğer hallerden olan tarafların iş yerlerinin bulunduğu devletin anlaşma kapsamındaki yükümlülüklerin yerine getirileceği devletten farklı olması haline ilişkin olarak; anlaşmanın tarafların bulunduğu devletten başka bir devlette ifa edilecek olması veya anlaşmanın konusunun tarafların işyerlerinin ülkeden farklı bir ülke ile daha sıkı ilişkili olması hali söz konusudur. Örneğin, tarafların tamamının Türkiye’de faaliyet gösteren şirketler olması durumunda tarafların yurtdışında yaptıkları bir işten kaynaklı ticari bir uyuşmazlıkla ilgili olarak veya anlaşma belgesinin yurt dışında icra edileceği durumda yine arabuluculuk anlaşmasının uluslararası olduğu kabul edilmektedir.

 

Taraflardan birisinin birden fazla iş yeri olduğu durumlarda anlaşmanın uluslararası sayılabilmesi için yukarıda bahsi geçen işyerinin bulunduğu yerin tespiti hususu da Singapur Sözleşmesi’nde düzenlenmiştir. Buna göre, bir tarafın birden fazla iş yeri varsa, ilgili iş yeri, anlaşmanın yapıldığı tarihte taraflarca bilinen ya da öngörülen koşulları göz önüne alınarak, arabuluculuk anlaşması ile çözülen anlaşmazlıkla en yakın bağlantıya sahip olandır. Öte yandan, bir tarafın işyerinin olmaması durumunda, tarafın mutat meskenine başvurulmalıdır.

 

Önemle belirtmek gerekir ki, Singapur Sözleşmesi kapsamında taraflardan birinin tüketici, kişisel, ailevi veya evsel kullanımı ile ilgili amaçlarla yaptığı işlemlerden kaynaklanan uyuşmazlıkları gidermek için yapılan arabuluculuk anlaşmaları ile aile, miras veya iş hukuku ile ilgili anlaşmalar Singapur Sözleşmesi kapsamı dışında tutulmuştur.

 

Uluslararası arabuluculuk faaliyeti neticesinde imzalanan anlaşma belgesinin icra edilebilmesi için anlaşma belgesinin arabuluculuk yoluyla yapıldığının kanıtlanması, arabulucu tarafından imzalanmış olması gerekmektedir. Buna ilaveten arabuluculuk ifa eden kurumun tasdiknamesi ya da yetkili makamın kabul edeceği diğer delillerin sağlanması gerekmektedir. Türkiye’de arabuluculuk faaliyeti Adalet Bakanlığı Arabuluculuk Daire Başkanlığı’na bağlı resmi arabulucular tarafından yürütülmekte olup, uluslararası arabuluculuk faaliyeti yürütülmesi halinde arabulucunun yetkili olup olmadığı hususu anlaşmanın uluslararası anlamda Singapur Sözleşmesi kapsamında icra edilebilir olması bakımından önem arz etmektedir. Diğer taraftan anlaşmanın icra edileceği ülkenin yabancı bir devlet olması halinde anlaşma belgesinin tercümesi ve noter veya konsolosluk onayı gerekmektedir. Bu husus Singapur Sözleşmesi’nde açıkça ifade edilmemiş olsa da anlaşmanın icra edileceği ülkeye göre tercüme evrakın ve noter veya konsolosluk onayının istenilmesine ihtiyaç duyulacaktır. Türkiye’de icra edilecek arabuluculuk anlaşma belgelerine ilişkin olarak Hukuk Muhakemeleri Kanunu 223 ve 224’üncü maddeleri uyarınca noter onaylı tercümenin ibrazı zorunludur.

 

Uluslararası arabuluculuk süreçlerinin yetkin arabulucular tarafından ve Singapur Sözleşmesi’ne uygun olarak yürütülmesi, arabuluculuk anlaşmalarının ileride icra edilebilirlik anlamında sorunlarla karşılaşılmaması açısından oldukça önemlidir.

 

Belirtmek gerekir ki; Singapur Sözleşmesi devletlerarası uluslararası bir konvansiyon olup, imzalayan ülkelerin iç hukukta onaylanması ile onaylayan ülke bakımından yürürlüğe girerek bağlayıcı hale gelecektir. Bu minvalde, Türkiye ile birlikte Singapur, Fiji, Katar, Suudi Arabistan, Belarus, Ekvador, Honduras’ın yer aldığı ülkelerde Singapur Sözleşmesi onaylanmıştır.

 

Singapur Sözleşmesi, Çin, Amerika Birleşik Devletleri, Brezilya, Avusturalya, Güney Kore, İran, İsrail, Hindistan, Kazakistan, Ürdün, Ukrayna, Afganistan, Belize, Brunei, Şili, Kongo Cumhuriyeti, Kongo Demokratik Cumhuriyeti, Esvatini Krallığı, Gürcistan, Grenada, Haiti, Jamaika, Laos, Malezya, Maldivler, Morityus, Karadağ, Kuzey Makedonya, Palau, Paraguay, Filipinler, Samoa, Sırbistan, Sierra Leone, Sri Lanka, Timor Leste, Uganda, Uruguay, Venezuela, Gabon, Ermenistan, Çad, Guinea- Bissau tarafından imzalanmış, henüz onaylanma süreci tamamlanmamıştır. Onay süreci tamamlandığında, bu ve sözleşmeyi ileride onaylayan ülkelerde arabuluculuk anlaşma belgeleri icra edilebilir hale gelecektir.

 

Türk Hukuk sisteminde, 2012’den itibaren arabuluculuk ile ilgili yürürlüğe giren yasal düzenlemeler ile arabuluculuk sisteminin gelişmesinde önemli bir mesafe kat edilmiş, aynı zamanda uluslararası arabuluculuk anlamında Singapur Sözleşmesi’nin uygulanmasına paralel yasal düzenlemeleri yürürlüğe girmiştir. Yukarıda izah edilen arabuluculuk anlaşma belgelerinin icra edilebilirliği konusu Türk Hukuk sisteminde 2013 yılında yürürlüğe giren kanun ile uzun zamandır uygulanmakta olup, ulusal arabuluculuk uygulaması da bu manada Singapur Sözleşmesi’ne paralellik arz etmektedir.

 

Arabuluculuk ücretlerine ilişkin olarak ise, Türkiye’de yapılan arabuluculuk faaliyetlerinde her yıl yayımlanan Arabuluculuk Asgari Ücret Tarifesi (2021 Yılı için bkz: https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2020/12/20201231-7.htm) uyarınca arabuluculuk ücretleri belirlenmektedir. Tarifede belirlenen ücretler asgari ücretleri yansıtmaktadır. İhtiyari arabuluculuk süreci olan uluslararası arabuluculuk faaliyetlerinde, arabuluculuk ücretlerinin yanı sıra, ulaşım, toplantıların düzenlenmesi, gibi birtakım masraflar doğabileceğinden, uyuşmazlığa ve taraflara göre giderler değişkenlik gösterebilmektedir. Bu noktada, arabuluculuk faaliyetinin teknolojik imkanlardan faydalanılarak uzaktan bağlantı yolu ile gerçekleştirilebilmesinin mümkün olması sebebiyle ulaşım, konaklama ve benzeri giderlerden tasarruf imkânı mevcuttur. Diğer taraftan, arabuluculuk faaliyetlerinin, gizlilik, tarafsız ve bağımsız prensiplerinin dikkate alındığı toplantı yapmaya uygun yerlerde yapılması da bir diğer önemli husustur.

 

Yukarıda yer alan açıklamalar, yasal mevzuat kapsamında konuyu genel anlamda ele alır ve bilgilendirme mahiyetinde olup, arabuluculuk faaliyetleri bu alanda yetkin kişilerce yürütülmesi gereken bir faaliyet olması; bilhassa uluslararası arabuluculuk faaliyetinin belirli özellikler arz etmesi sebebiyle, size özel detaylı bilgi için bünyesinde uzman arabulucular bulunduran bir arabuluculuk merkezi ile bağlantıya geçmenizi tavsiye ederiz.

Kaynakça

Singapur Sözleşmesi için bkz: https://www.singaporeconvention.org/

6325 Sayılı Hukuk Uyuşmazlarında Arabuluculuk Kanunu bkz: https://www.mevzuat.gov.tr/MevzuatMetin/1.5.6325.pdf